ملی شدن نفت ایران و مقابله انگلیس با آن

بسم الله

56 سال از تصویب لایحه ملی شدن نفت ایران در مجلس سنا (29/12/1329)می گذرد ..

در طی این مدت نفت ایران فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است ملی شدن نفت از جمله اتفاقات تاریخ معاصر است که بیشتر بررسی هایی که حول آن انجام گرفته غالبا از سوی یک جریان بوده و تقریبا نیمی از نهضت را نشان می دهد .

جریان ها و افراد تاثیر گذار در جریان نهضت را را می توان به طور کلی اینچنین تقسیم کرد

:1 . جبهه ملی : شامل دکتر مصدق ، حسین مکی ، الهیار صالح ، عبدالقدیر آزاد ، سید ابوالحسن حائری زاده ، و دکتر مظفر بقایی . که بیشترین مخالفت و نطق را در مجلس شورای ملی حسین مکی داشت

2. جریان مذهبی : به رهبری آیت الله کاشانی، که سازماندهی توده های مردم ، برگزاری تجمعات و راهپیمایی ها ، تعطیلی بازار و ...را برعهده داشتند . البته می توان گروه فدائیان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی را نیز به عنوان بازوی نظامی شاخه مذهبی نام برد .

بیشتر تحقیقاتی که سابق بر این انجام شده نقش جبهه ملی را به عنوان امل اصلی ملی شدن نفت بررسی کرده اند اما اندکی است که شاهد مقالات و کتاب هایی هستیم که جریان مذهبی نهضت را نیز معرفی می کند

. با مطالعه همزمان این دو جریان مطمئنا بهتر می توان در مورد این رویداد مهم تاریخ کشور قضاوت کرد و البته با نگاهی آسیب شناسانه ، در شرایط مشابه ، از تکرار نقاط ضعف جلوگیری و بر نقاط قوت تاکید کرد

. اما در این نوشته فقط به یک قسمت کوتاه از جریان ملی شدن نفت اشاره می شود و برای مطالعه بیشتر کتاب ها و مقالاتی را معرفی خواهم کرد

. ***

مراحل مختلف مقابله انگلیس با ملی شدن نفت :

1. از طریق شاه با نصب حسین اعلا به نخست وزیری که به دنبال راهی برای سازش بود .

2. از امریکا کمک خواست :هیاتی به واشنگتن فرستاد و در مجلس خود اعلام کرد قصد دارد با مشارکت امریکا سیاست مشترکی مبتنی بر 3 اصل استوار کند

الف. اعاده وضع ایران و جلوگیری از کاهش نفوذ غرب

ب. استفاده انگلستان از نفت ایران

ج . حفظ منافع اقتصادی انگلستان از مخاطرات ناشی از ملی شدن نفت ایران

3. ارجاع اختلاف به داوری که داور را نیز خود تعیین کرده بود (شورای امنیت سازمان ملل)که البته دولت ایران ملی شدن نفت را ناشی از حق حاکمیت ملی دانست و اعام کرد قرارداد خصوصی نمی تواند مانع از اعمال این حق شود و هیچ مقام صلاحیت دار بین المللی نیز صلاحیت قضاوت در مورد آن را ندارد . و دولت ایران حاضر به پرداخت غرامت است و برای اجرای قانون می شدن نفت یک هفته به انگلیس وقت می دهد

. 4.توسل به تهدید: گروهی چترباز را به نزدیکی ایران اعزام کرد و آنان را به حال آماده باش در آورد .همچنین یک رزم ناو و دو کشتی به آب های مجاور ایران فرستاد

5. شکایت انگلیس به دیوان دادگستری بین المللی «لاهه»

6.جلوگیری از صدور نفت ایران : دولت انگلیس نفت کش های خود را که کار صدور نفت ایران را انجام می داد از آبادان خارج کرد که این امر باعث به وجود آمدن مشکلات شدید مالی برای کشور شد

. .آنچنان که درموارد بالا ذکر شد دولت انگلیس پس از تصویب لایحه ملی شدن صنعت نفت ایران از هیچ تلاشی برای بی اثر کردن این لایحه فرو گذار نکرد مذاکرات زیادی بین ایران و انگلیس به همراهی امریکا انجام شد که در همه انها همواره سعی امریکا و انگلیس بر این بود که حق قانونی ایران نادیده گرفته شود و اوضاع به حال سابق برگردد .

و سرانجام نیز با تشکیل کنسرسیوم نفتی پس از ملی شدن نفت ، بیشترین سهم به انگلیس رسید .

***

برخی کتب و مقلات مرتبط :

تاریخ سیاسی معاصر جلد اول نوشته سید جلال الدین مدنی

تاریخ جامع ملی شدن نفت نوشته احمد خلیل الله مقدم

مسائل نفت ایران نوشته سعید میرترابی

پنجاه سال نفت ایران نوشته مصطفی فاتح

تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران نوشته غلام رضا نجاتی

نقش نیروهای مذهبی در ملی شدن نفت نوشته علی رهنما

بازخوانی نهضت ملی ایران نوشته روح الله حسینیان

ملي شدن صنعت نفت ايران

ناگفته های نهضت ملی شدن صنعت نفت و نقش آیت الله کاشانی در گفت و گو با حجت الاسلام روح الله حسینیان